Historia Gminy
Archeolodzy stwierdzili ślady człowieka na terenie dzisiejszej gminy Zawonia poczynając od środkowej epoki kamienia. Pierwsza wzmianka historyczna o miejscowości Sawona pochodzi z 1236 r. W 1257 r. Książe Henryk III Biały wydał dokument uprawniający do lokacji miasta na prawie niemieckim. W tym czasie Zawonia przeszła we władanie klasztoru cystersek w Trzebnicy, który nie był zainteresowany w powstaniu miasta konkurencyjnego dla Trzebnicy. Dokument lokacyjny nie został nigdy zrealizowany. Do klasztory wieś należała aż do sekularyzacji w 1810 r., kiedy to przeszła na własność państwa pruskiego.
Od początków dziejów Zawonia była ośrodkiem usługowym i handlowym dla najbliższej okolicy. Już w 1266 r. istniały tu dwa młyny, stawy rybne oraz klasztorny folwark. Około 1830 r. było we wsi m.in. 30 warsztatów tkackich. Nigdy jednak nie rozwinął się przemysł. W 1945 r. miejscowość została zajęta przez Armię Radziecką, w tym też roku zaczęli pojawiać się pierwsi polscy osadnicy. W okresie powojennym, podobnie jak obecnie, Zawonia jest siedzibą władz gminnych. W roku 1996 Rada Gminy Zawonia uchwaliła wizerunek herbu Gminy Zawonia, który nawiązuje historycznie i ikonograficznie do tradycji i symboli polskich wartości na ziemiach piastowskich.
MIEJSCOWOŚCI:
Zawonia - wieś ze śladami dawnego układu owalnicy, położona u podnóża krańców Wzgórz Trzebnickich. W centrum znajduje się Urząd Gminy Zawonia oraz sklepy i lokale usługowe. Na terenie Zawoni znajduje się Zespół Szkolno-Przedszkolny. Niedaleko Urzędu zlokalizowana jest biblioteka oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, które są po generalnym remoncie oraz zostały przysposobione dla osób z niepełnosprawnościami, dzięki windzie. Miłośnicy sportu i rekreacji mogą spędzić aktywnie czas na świeżym powietrzu na obiekcie - Zielona Strefa Aktywności, która wyposażona została m.in.:w pumptruck, siłownię zewnętrzną, część wypoczynkową, czy grill. Najmłodsi mogą również skorzystać z dużego placu zabaw, który wyposażony został m.in.: w zjeżdżalnię tubową, huśtawki, ściankę wspinaczkową i inne ciekawe konstrukcje. Dla wszystkich grup wiekowych w Gminy Ośrodku Kultury, który mieści się w odrestaurowanym poewangelickim kościele, przygotowywane są zajęcia rozwijające zdolności manualne, wokalne, fotograficzne czy taneczne. Centralnym punktem wsi jest także Kościół Parafialny pw. św. Jadwigi, wzniesiony w 1683r., restaurowany w XIX w. i w latach 1961-1970. Wystrój wnętrza kościoła jest w większości barokowy (XVIII w.).
Czeszów - wieś położona na równinie Czeszowskiej, na prawym brzegu Sasiecznicy, największej rzeki w gminie. Wieś jest przepięknie usytuowana pośród lasów i stawów rybnych. Pierwszą wzmiankę historyczną o miejscowości odnotowano w dokumencie z 1223r. pod nazwą Zessouo. Odkryto tu żużle dymarskie z późnego średniowiecza.
W Czeszowie znajduje się szkoła podstawowa oraz przedszkole. W centralnym punkcie Czeszowa znajduje się Kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który zbudowany został w 1902r. dla ewangelików, następnie przejęli go katolicy w 1946r. Wygląd kościoła charakteryzuje się stylem neogotyckim, jednonawowym z niższym i węższym, kwadratowym prezbiterium. Centrum rozrywki stanowi wybudowane w latach 2019-2020r. Centrum Inicjatyw Lokalnych, w którym rodzą się świetne inicjatywy, obywają pamiętne imprezy. Miejsce to tętni życiem społeczności lokalnej. Na terenie Czeszowa znajduje się także biblioteka, świeżo wyremontowana.
Złotów- Na wsch. Krańcu Równiny Czeszowskiej, we wspaniałej, leśnej scenerii, leży wioska, Złotów. Uwagę przykuwa piękny, drewniany kościół. Jest on zabytkiem klasy zerowej, liczy sobie około 270 lat, zbudowany jest z modrzewia bez użycia gwoździ. Jest on niemałą chluba mieszkańców Złotowa.
Sędzice - wieś położona w dolinie niewielkiego potoku wśród wzgórz Trzebnickich. Gorzelnia z przełomu XIX i XX w. Na rzucie "T", piętrowa murowana tynkowana. Park założony w XIXw., Wykorzystano tu dawne stawy parkowe, które zagospodarowano na stawy hodowlane.
Rzędziszowice - Niewielka wieś z zespołem dworskim. Zespół dworski siedziba rodów szlacheckich z połowy XIX wieku przebudowany pocz. XX w.
Złotówek - Rozrzucony na śródleśnej polanie przysiółek wsi Trzęsawice. Polana i okoliczne lasy są terenem występowania różnych roślin chronionych oraz ciekawych ptaków. Kwatera Myśliwska zbudowana ok.1920 r. Na miejscu młyna zwanego polskim, budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem, położony obok stawów hodowlanych
Skotniki - Wieś położona na Wzgórzach Trzebnickich w źródliskowym jarze potoku i na jego skarpie. Dwór wybudowany ok.1840r. piętrowy z mieszkalnym poddaszem. Na pn. od dworu park o pow.0,8 ha.
Sucha Wielka - Niewielka wieś rozproszona z zespołem dworskim. Dwór barokowy z XVIII w., Restaurowany w XIX i na pocz. XX w.
Tarnowiec - Wieś nieregularna z zespołem folwarcznym, położona w dolinie potoku wśród Wzgórz Trzebnickich. Jeden km dalej na pd. pozostałość dawnej cegielni. Dom z XIX w., Szachulcowy, szalowany, piętrowy ze starą stolarką.
Cielętniki - Wieś położona na Wzgórzach Trzebnickich, na wys. 210-222m n.p.m. jest znakomitym miejscem widokowym na Zawonię. W XIX wieku była znanym ośrodkiem wypoczynkowym, do dziś stoją tu domy z poddaszami przewidzianymi niegdyś dla turystów.
Czachowo - Wieś ulicówka położona na wzgórzach Trzebnickich w jarze Potoku Sędzickiego. Na uwagę zasługuje Zespół dworski z pocz. XIX w. Rozbudowany w pocz. XX w.
Głuchów Dolny - Wieś nieregularna położona na Wzgórzach Trzebnickich z zespołem dworskim. Zespół dworski istniał już, co najmniej w połowie XVIII w., kiedy potwierdzono tu folwark i dom właściciela.
Pęciszów - Wieś ulicówka położona na Równinie Czeszowskiej. Znana z dokumentów od roku 1743. Kapliczka przydrożna, domkowa,murowana z figurką Matki Boskiej z dzieciątkiem.
Trzęsowice - niewielka rozrzucona wieś na Równinie Czeszowskiej. Położona wśród lasów wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji
Budczyce - Niewielka wieś o charakterze letniskowym położona wśród lasów na Równinie Czeszowskiej. Przez wieś prowadzi zielony szlak turystyczny z Zawoni do Pęciszowa.
Na terenie Budczyc znaleziono osadę kultury łużyckiej oraz cmentarzysko kultury pomorskiej. Wieś wzmiankowana była w 1245 r. nazwa pochodzi od imienia Budek. Należała do von Haugwitzów (1650-70), von Falkenhaynów (1673-1711), von Balchów (1711-40) i von Keltschów (1811-40).
Kałowice - rozrzucona niewielka wieś z zespołem folwarcznym. Dom folwarczny parterowy z mieszkalnym poddaszem z cegły, kamienia i rudy darniowej.
Miłonowice - mała wieś położona na zboczach Wzgórz Trzebnickich. Przez wieś prowadzi zielony szlak turystyczny.
Grochowo - dawna osada leśna rozrzucona wzdłuż szosy z Zawoni do Czeszowa. W średniowieczu mieszkańcy wsi zajmowali się hodowlą psów łowieckich, dziś wieś zamieszkała jest głównie przez pracowników leśnych.
Pstrzejowice - niewielka wieś położona przy trasie Trzebnica-Zawonia. Stwierdzono tu ślady osadnictwa kultury łużyckiej z młodszych okresów epoki brązu i z okresów halsztackiego epoki żelaza.
Ludgierzowice - mała wieś położona na wzgórzach Trzebnickich w dolinie niewielkiego potoku. Spotkamy tu Wiąz szypułkowy ponad 300- letni.
Prawocice - Wieś ulicówka położona na pd.-wsch. od Zawoni. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1367 r.
Niedary - wieś wielodrożnicowa, odkrycia archeologiczne stwierdziły tu ślady osadnictwa z epoki neolitu oraz cmentarzysko kultury amfor kulistych z tejże epoki.
